Nieuwsbrief
Gierzwaluwen in de radardata: een verrassende ontdekking!
Met het zomerse weer van de laatste dagen zijn ook zwaluwen opnieuw volop actief. Op zoek naar insecten vliegen ze zenuwachtig door het luchtruim. Vooral gierzwaluwen, bekend door het gierende geluid dat ze veroorzaken, zijn de absolute vliegkampioenen. Afgezien van een korte broedperiode, vliegen deze vogels het gehele jaar door: voedsel verzamelen, paren en zelfs slapen doen ze in vlucht.
Wat hen bovendien nog meer bijzonder maakt, is dat zij tijdens de nacht naar grote hoogtes vliegen, tot wel 2,5 km hoog. Het was al langer bekend dat deze diertjes dit gedrag vertoonden tijdens de avondschemering, maar in een recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) ontdekte men dat ze dit ook tijdens de ochtendschemering doen. De verrassende ontdekking werd gedaan door gebruik te maken van de weerradar van het KNMI in De Bilt. Hetzelfde team gebruikt ook de radars van het KMI in Wideumont en Jabbeke om ornithologisch onderzoek te verrichten.
Door de samenwerking van het KMI met de UvA en het KNMI bezit het KMI nu ook de tools voor automatische en interactieve vogeldetectie in radardata. Het beeld hieronder geeft een weergave van de vogeldichtheid in de nacht van 6 op 7 juni 2013, op basis van de radar in Wideumont. Op de x-as is de tijd weergegeven; op de y-as de hoogte in km. De verhoogde dichtheden die optreden vlak na zonsondergang en vlak vòòr zonsopgang zijn veroorzaakt door de klimvluchten van gierzwaluwen. De extractie van deze informatie uit de radardata vereist een speciale behandeling van de data; de vogels zijn niet of nauwelijks waarneembaar op de operationele neerslagbeelden die het KMI met de radars genereert.
De vogeldichtheid (vogels/km3) voor de nacht 06/07 juni 2013 gemeten door de radar van Wideumont. De volle verticale lijnen geven het tijdstip aan van respectievelijk zonsondergang en zonsopgang; de stippellijnen markeren het begin en einde van respectievelijke de burgerlijke en nautische* schemering. De twee verhoogde dichtheden, tot 2,5 km hoog, die optreden vlak na zonsondergang en vlak voor zonsopgang - meer bepaald tijdens de nautische schemering - zijn veroorzaakt door de klimvluchten van gierzwaluwen. In de onderste luchtlagen is de vogeldichtheid mogelijk gecontamineerd met insecten.
De ontdekking dat de klimvluchten ook in de vroege ochtend plaatsvinden, maakt hen alleen maar mysterieuzer. Tot nu toe dacht men dat deze vluchten een functie hadden in de slaapcyclus van de beestjes, maar de Nederlandse onderzoekers vermoeden door deze ontdekking dat het gedrag eerder dient om specifieke informatie in te winnen, bijvoorbeeld over de atmosferische condities. Hierdoor zijn de vogels mogelijk in staat om een voorspelling te maken van het toekomstige weer. Adequaat hierop inspelen is voor gierzwaluwen essentieel, omdat zij in hun voedselvoorziening volledig afhankelijk zijn van vliegende insecten, die alleen te vinden zijn in goede weersomstandigheden. Zo blijken gierzwaluwen niet eens zo'n verre collega's van de weersvoorspellers van het KMI!
* De burgerlijke schemering is de periode van de schemering waarbij de zon minder dan 6° onder de horizon staat; de nautische schemering is wanneer de zon tussen de 6° en 12° onder de horizon staat.
De Nederlandse studie is verschenen in het vakblad Animal Behaviour met als titel “Twilight ascents by Common Swifts, Apus apus, at dawn and dusk: acquisition of orientation cues?”, door dr. Adriaan M. Dokter en zijn team.
