Nieuwsbrief
Aardbeving in Turkije waargenomen tot in de ruimte
Net buiten de atmosfeer bevindt zich een laag rond de aarde de zogenaamde ionosfeer. In deze laag is de meest energetische straling afkomstig van de zon, voornamelijk ver-ultraviolette- en röntgenstraling, voldoende sterk om de aanwezige deeltjes in de gassen te veranderen in geladen deeltjes of ionen. In tegenstelling tot de neutrale gassen in de atmosfeer zijn hier dus vrije elektronen en positief geladen ionen te vinden. Deze elektrisch geladen deeltjes vormen een plasma gevangen in het magneetveld van de aarde.
De afdeling “Ionosphere & Space Weather” van het KMI doet onderzoek naar de verschillende processen die zich afspelen in de ionosfeer en de factoren die deze beïnvloeden. De onderzoeksgroep gebruikt verschillende instrumenten om continu de staat van de ionosfeer te monitoren.
Eind vorig jaar installeerden KMI-wetenschappers een nieuw instrument dat uit een radiozender in Dourbes bestaat en uit een ontvanger in Ukkel. De zender stuurt continu een signaal uit van 4.59 MHz. Dit signaal wordt gereflecteerd door de ionosfeer - want geladen deeltjes radiogolven er weerkaatsen - op een hoogte tussen 200 en 300 km, en vervolgens geregistreerd door de ontvanger. De verandering van het signaal geeft vervolgens informatie over de bewegingen van het plasma in de ionosfeer.
Op maandag 13 februari 2023 vond een zware aardbeving plaats in Turkije langs de Oost-Anatolische Breukzone. Eigenlijk waren er twee bijna even zware schokken: om 01:17 UTC met magnitude 7.8 en om 10:24 UTC met magnitude 7.7. Zulke zware aardbevingen kunnen effecten hebben tot buiten de atmosfeer en dus ook de ionosfeer beïnvloeden.
Omdat het nieuwe instrument voor de monitoring van de ionosfeer met een continue golf werkt laat het toe om kleinschalige verstoringen in de ionosfeer te detecteren. De figuur hieronder toont het effect in de ionosfeer van infrasoon geluid geproduceerd door de schok om 10:24 UTC (de toestand van de ionosfeer tijdens de nacht was niet geschikt om een effect te zien na de eerste schok). Hier is te zien dat het effect in de ionosfeer boven België verschijnt vanaf 10:43 UTC, en dat het zich manifesteert als kortstondige veranderingen in het door het meetinstrument ontvangen signaal met een omvang of amplitude van ongeveer ±1,5 Hz.
Infrasoon geluid gezien als een verschuiving in een radiogolf weerkaatst door de ionosfeer.
In dit geval weten we waar de bron van deze verstoring in de ionosfeer te vinden is, maar dikwijls is dat niet zo. Daarom zullen in de loop van 2023 nog twee bijkomende radiozenders worden geïnstalleerd op verschillende locaties, zodat metingen gelijktijdig op drie verschillende reflectiepunten gebeuren. Op basis van deze verschillende metingen kan dan de snelheid en richting bepaald worden waarin een verstoring zich beweegt, wat toelaat om deze met een bepaalde bron in verband te brengen.
